34°33′36″ şm. e. 69°13′12″ ş. u.HGYO

Kabil vilayəti

Vikipediya, azad ensiklopediya
Naviqasiyaya keç Axtarışa keç
Kabil vilayəti
کابل

34°33′36″ şm. e. 69°13′12″ ş. u.HGYO

Ölkə
İnzibati mərkəz Kabil
Tarixi və coğrafiyası
Sahəsi
  • 4.461,6 km²
Hündürlük
 1.908 m
Saat qurşağı
Əhalisi
Əhalisi
  • 5.766.181 nəf. (2023)[1]
Rəqəmsal identifikatorlar
ISO kodu AF-KAB
Kabil vilayəti xəritədə
Vikianbarın loqosu Vikianbarda əlaqəli mediafayllar

Kabil vilayəti (puşt. کابل, translit. Kabəl, fars. کابل‎, translit. Kabol) — Əfqanıstan İslam Respublikasının 34 vilayətindən biri.

Coğrafiyası

[redaktə | vikimətni redaktə et]

Vilayətin ərazisi 4.462 km², 2009-cu ilin əvvəlinə olan rəsmi məlumata əsasən əhalisi 3.568.500 nəfər[2], inzibati mərkəzi Kabil şəhəridir.[3]

Mənbələrdə Kabil vilayəti

[redaktə | vikimətni redaktə et]

Təsviri

[redaktə | vikimətni redaktə et]

Orta əsrlərdə vilayətin tərifini verən Babur şah Baburnamə əsərində vilayətlə bağlı belə yazır:

" Kabil vilayəti dördüncü iqlimdədir və məmurənin ortasında yerləşir. Şərqi Ləmqanat, Pərşavər, Həşnəgar və digər hind vilayətləridir. Qərbi Kərnud və Gurun yerləşdiyi dağlıq bölgədir. İndi həzarə və nəkdəri qövmlərinin sığınağı və məskəni bu dağlardır. Şimalı Qunduz və Əndərab vilayətləridir, Hinduquş dağı bunların ortasındadır. Cənubu Fərmül, Negar, Bennu və Əfqanıstandır. Kiçık, lakin uzun bir vilayətdir. Şərqdən qərbə doğru uzanır. Ətrafı tamamən dağlıqdır. Qalası dağa bitişikdir. Qalanin cənub-qərbində bir az kiçık bir dağ var və dağın başında [şəhərin banisi] Şah Kabil bir saray tikdirdiyi üçün bu dağa Şah Kabil deyirlər. Bu dağ Divrin boğazından başlayır və Dəh-Yaqub boğazında sona çatır. Ətrafında iki şeri qədər yer var və bu dağın ətəyi tamamilə bağdır. Əmim Uluğ bəy Mirzə zamanında Mirzənin atəkəsi Veys Atəkə bu dağın ətəyində bir arx qazdırmışdır və ətəyindəki bütün bağlar bu arxla suvarılır. Kanalın alt tərəfində Külkinə adlı bir məhəllə vardır. Qalanın cənubunda və Şah Kabilin şərqində böyük bir göl var. Ətrafı bir şeri qədərdir. Şah Kabil dağından Kabilə doğru üç kiçik çeşmə çıxır, onlardan ikisi Gülkinə ətrafındadır. Bir çeşmənin başında Xoca-Şemu (Xoca Əhməd Şəmsəddin Cambaz) adlı bir məzar və digərində də Xoca Xızırın ayaq izi [qədəmgah] vardır. Bu iki yer Kabil əhalisinin gəzinti yeridir. Bir çeşmə də Xoca Ruşənayi də dedikləri Xoca Əbdüssəmədin qarşısındadır. Şah Kabil dağından Üqabeyn dedikləri bir çıxıntı ayrılmışdır. Ondan başqa yenə kiçicik bir dağ var və Kabil qalasının ərki bu dağın üzərindədir. Böyük kurqan ərkin şimal tərəfindədir. Bu ərk çox hündür və yaxşı havalı bir yerdədir. Böyük bir göl ilə Siyah səng, Səng kurqan və Çalaq adlarını daşıyan üç çayırın yanındadır. Hamısı də ayaq altındadır. Çayırlar yaşıllıq zamanında fövqəladə gözəl görünür. Kabildə yaz mövsümü gələndə pərvan yeli dedikləri bir şimal rüzgarı sürəkli əsir. Ərkdə pəncərələri şimala açılan evlər fövqəladə havalıdır. Kabilin isti və soyuq yerləri yaxındır. Kabildən bir gün yol getsən heç bir zaman qar yağmayan bir yerə çatarsan, təxminən iki saatlıq yolda da kari heç bir zaman əskik olmayan bir yerə getmək olar, yalnızca ara-sıra kari tam əridəcək qədər isti yay gəlir. İsti və soyuq iqlimlərin meyvələri Kabilə bağlı olan yerlərə həm yaxın, həm də çoxdur. Kabil və kəndlərində soyuq iqlim meyvələrindən üzüm, nar, qaysı, alma, heyva, armud, şaftalı, ərik, innab, badam və qoz boldur.[4] "

Əhalisi və dili

[redaktə | vikimətni redaktə et]

Babur şah Baburnamə əsərində vilayətin əhalisi və istifadə edilən dillər barədə belə yazır:

" Kabil vilayətində müxtəlif tayfalar yaşayır. Dərə və ovalarda türklər, aymaqlar və ərəblər, şəhərində və bəzi kəndlərində sartlar, bəzi (131 b) kəndlərində və vilayətində isə peşayi, pəraci, tacik, bərəki və əfqanlar, Qəznə dağlarında da həzarə və nikdərilər yaşayır. Həzarə və nikdərilər arasında bəzi qəbilələr moğolca danışırlar. Şimal-şərqindəki Kəttur və Gəbrək kimi dağlıq ərazi Kafiristan, cənubu isə Əfqanıstandır. Kabil vilayətində on bir-on iki dil danışılır: ərəbcə, farsca, türkcə, moğolca, hindcə, əfqanca, peşayicə, pəracicə, gəbəricə, bərəkicə və ləmğanca. Heç bir vilayətdə bu qədər müxtəlif qövmün yaşadığı və bu qədər müxtəlif dilin danışıldığı görünməmişdir.[4] "

Əhalisinin etnik tərkibi

[redaktə | vikimətni redaktə et]

Etnik tərkibini əsasən həzaralar, farsivanlar (Əfqanıstan tacikləri), puştunlar, kuçilər, qızılbaşlar (azərbaycanlılar), tatarlar, hindlilər və sinkxlər təşkil edir.[5]

Rayonları

[redaktə | vikimətni redaktə et]
Kabil vilayətinin rayonları

Vilayət inzibati cəhətdən 15 rayona bölünür.[5] Rayonlar :

  • İstalif
  • Fərze
  • Kələkan
  • Şəkərdərə (2002-ci ildə əhalisi 63 min nəfər): əksəriyyəti taciklər.
  • Güldərə
  • Qarabağ rayonu (2002-ci ildə əhalisi 15 min nəfər): 60%-i qızılbaşlar (şərqi farsca-dəricə danışan qızılbaşlar), 40%-i puştunlar.
  • Mir Baça Kot
  • Deh Səbz (2002-ci ildə əhalisi 100 136 nəfər): təxminən 70%-i puştunlar, 30%-i taciklər.
  • Pəğman
  • Kabil: 45%-i taciklər, 25%-i həzaralar, 25%-i puştunlar, 2%-i özbəklər, 1%-i türkmənlər, 1%-i digər xalqlar.
  • Bəgrami
  • Sarobi (2002-ci ildə əhalisi 140 min nəfər): 90%-i puştunlar, 10%-i paşayilər.
  • Xaki Cabbar
  • Çəhar Asyab
  • Mussəhi

Xarici keçidlər

[redaktə | vikimətni redaktə et]

Həmçinin bax

[redaktə | vikimətni redaktə et]

İstinadlar

[redaktə | vikimətni redaktə et]
  1. ↑ http://nsia.gov.af:8080/wp-content/uploads/2023/07/%D8%A8%D8%B1%D8%A7%D9%88%D8%B1%D8%AF-%D9%86%D9%81%D9%88%D8%B3-%DA%A9%D8%B4%D9%88%D8%B1-%D8%B3%D8%A7%D9%84-1402-04.pdf.
  2. ↑ "Islamic Republic of Afghanistan Central Statistics Organization". 2010-01-28 tarixində orijinalından arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2010-07-29.
  3. ↑ "Administrative Divisions of Countries ("Statoids"): Afghanistan". 2018-12-25 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2009-06-11.
  4. ↑ 1 2 Zəhirəddin Məhəmməd Babur. Baburnamə. Bakı, 2011, s.142-144
  5. ↑ 1 2 "Program for Culture & Confilict Studies". 2015-06-14 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2009-05-24.
 Əfqanıstan ilə əlaqədar bu məqalə qaralama halındadır. Məqaləni redaktə edərək Vikipediyanı zənginləşdirin.
Mənbə — "https://az.wikipedia.org/w/index.php?title=Kabil_vilayəti&oldid=7668690"